مهاجرت همیشه یک مسیر بی‌بازگشت نیست. گاهی برخی از مهاجران پس از مدتی زندگی در مقصد مهاجرتی، دوباره به مبدأ بازمی‌گردند که به آن “مهاجرت معکوس” می‌گویند.
در الگوی مهاجرت معکوس، عامل اقلیم و محیط زیست در کنار سایر عوامل، یک عامل تعیین‌کننده محسوب می‌شود. برخی از افرادی که تصمیم می‌گیرند به نواحی روستایی یا شهرهای کوچک‌تر بازگردند، آب‌وهوا و شرایط محیطی را به‌عنوان دلیل اصلی مهاجرت خود برمی‌شمارند.
البته در بحث مهاجرت معکوس، عوامل اقتصادی نیز نقش پررنگی دارند. بالا بودن هزینه‌های زندگی در شهرهای بزرگ، به‌ویژه در سال‌های اخیر، به‌عنوان یک عامل دافعه، برخی از ساکنان این شهرها را به سمت شهرهای کوچک‌تر یا حومه‌های اطراف کشانده است.
پیامدهای جنگ اخیر و مهاجرت معکوس موقت
در پی جنگ ۱۲روزهٔ اخیر میان ایران و اسرائیل و بمباران‌های گستردهٔ تهران، پدیده‌ای در اکثر نقاط کشور رخ داد که می‌توان آن را “مهاجرت معکوس موقت” نامید. ناامنی تهران باعث شد بسیاری از مهاجرانی که سال‌ها پیش به دلایل اقتصادی به این شهر آمده بودند، به شهرستان‌ها و مناطق روستایی بازگردند.
این مهاجرت‌های موقت، فرصتی بی‌بدیل برای رونق کسب‌وکارهای خرد در شهرستان‌ها ایجاد کرد. گزارش‌های میدانی حاکی از افزایش تقاضا برای خرید، سرگرمی و گذران اوقات فراغت به‌ویژه در ساعات شب است. از سوی دیگر، قطعی گستردهٔ اینترنت و اختلال در دسترسی به فضای مجازی، مردم را به سمت فعالیت‌های واقعی و تعاملات چهره‌به‌چهره سوق داد.
سؤالات کلیدی و چالش‌های پیش‌رو
-
تأثیرات مهاجرت معکوس بر ساختار اجتماعی و اقتصادی شهرهای کوچک چگونه خواهد بود؟
-
ورود فرهنگ‌های مختلف چه تغییراتی در بافت فرهنگی و اقتصادی این مناطق ایجاد خواهد کرد؟
-
آیا این فرصت تحمیلی می‌تواند منجر به تغییر نگرش کسب‌وکارهای کوچک نسبت به بازاریابی و توسعهٔ اقتصادی شود؟
-
آیا اقتصاد شهرستان‌ها با استفاده از تجربیات این ۱۲ روز، در آینده نیز شاهد رونق مشابهی خواهد بود؟
تحلیل نهایی
برای پاسخ به این پرسش‌ها، نیاز به زمان، مطالعات میدانی و بررسی آمارهای کلان اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. آنچه مسلم است، مهاجرت معکوس — چه دائم و چه موقت — می‌تواند هم فرصت و هم تهدید باشد، و پیامدهای آن به سیاست‌گذاری‌های محلی و انعطاف‌پذیری جامعهٔ میزبان بستگی دارد.
نویسنده: دکتر محمد بهادری نژاد
