تماشای تلويزيون، يك فعاليت اجتماعی ماندگار

“من تلويزيون را دوست دارم” (۱) عنوان كمپيني است كه اخيراً رسانه‌ي ملي به آن پرداخته است. بي شك كمپين‌هايي از اين دست به سرعت، به طور مستقيم و يا غير مستقيم توجه فعالان در حوزه‌ي رسانه و ارتباطات را به خود جلب مي‌كند؛ و ما هم با وجود آنكه بيننده پر و پا قرصي براي رسانه ي ملي محسوب نمي‌شويم. از اين موضوع بي‌خبر نمانديم و به اين كمپين با نگاه رفتار شناسي رسانه پرداختيم. تيزر پخش شده آنچنان كه شايسته است زيبا نبود و خام دستانه به نظر مي رسيد. قشرهاي مختلف به تصوير كشيده شده بودند كه در سنين مختلف به ابراز تمايل به برنامه‌هاي مختلف تلويزيون مي پرداختند.
با اينكه تيزر از نظر ساخت و زيبايي شناسي چنگي به دل نمي‌زند، ولي پيامي عميق در بطن خود داشت، پيامي كه بطور واضح حاكي از نگراني و دغدغه متوليان رسانه ملي از افول رسانه و كاهش مخاطبانش است. اين نگراني و افت كمي و كيفي، در بطن جامعه و در ادبيات اهالي رسانه نيز بسيار شنيده مي‌شود. دغدغه‌اي كه در خيلي از رويكردها تبديل به يقين شده است و به اين فرضيه رسيده است كه «تلويزيون (به معناي سنتي آن) اصلاً بيننده‌اي ندارد و رسانه‌اي ناكارآمد است». فارغ از قضاوت‌هاي بي‌پشتوانه و با عشق دروني كه به اين جعبه جادويي داشتيم، موضوع را پي گرفتيم تا ببينيم در سرزمين هاي غولهاي رسانه‌داري و توسعه يافته، داستان چگونه است و ما چه آموخته‌هايي را مي توانيم از آنان قرض بگيريم.

پيش از آنكه به آخرين مطالعات و تحليل ها در حوزه ذكر شده بپردازيم، با هم يك قرارداد را مرور مي كنيم؛ در دنياي رسانه، دو نوع دسترسي به محتواي تصويري تعريف شده است، گروه اول تلويزيون سنتي كه شامل سرويس هاي تلويزيون با پوشش آنتن محلي (نظير شرايط غالب فعلي در ايران)، كابلي وماهواره اي و در گروه دوم، ساختارهاي (پلتفرم هاي) دسترسي آنلاين يا آفلاين كه با تكنولوژي خدمات تماشاي محتواي فشرده (streaming services) به مخاطبين خود، خدمت رساني مي‌كنند نظير فيلميو يا تلوبيون در ايران و نت فليكس يا آمازون پرايم در كشورهاي توسعه يافته.

شايان ذكر است آنچه در ايران امروز ما، دغدغه متوليان رسانه ملي و اصحاب رسانه توأمان است و ما نيز با نگاهي به دستآوردهاي آخرين مطالعات معتبر قصد داريم درس‌ها و آموخته هايي را براي بازتعريف بهينه فرضيات موجود بيان كنيم، در حوزه گروه اول يعني تلويزيون سنتي مي باشد.

تماشاي تلويزيون يك فعاليت اجتماعي ماندگار است

همچنان كه ابزارهاي متصل به اينترنت رشدي چشمگير داشته‌اند و تكنولوژي استفاده از محتواي صوتي و تصويري از طريق اينترنت نيز فراگير شده است، به نظر مي‌رسد بايد به آساني پذيرفت كه تماشاي تلويزيون به عنوان بخشي از عادتهاي گذشته به تدريج به خاطره‌ها مي پيوندد؛ اما در واقعيت اينگونه نيست!‌ مطالعات جامعي كه در ماه‌هاي اخير توسط يك موسسه مطالعاتي بين المللي (GFK) (۲) (نتايج اين مطالعات در دوره نهم آن در ماه نوامبر ۲۰۱۸ منتشر شده است) در دنياي غرب انجام شده است نشانگر اين است كه در حدود نيمي از زماني كه افراد بصورت گروهي به تماشاي‌ برنامه هاي تلويزيوني و محتواي صوتي و تصويري اختصاص مي‌دهند همچنان به تماشاي تلويزيون اختصاص دارد! مطالعه دستآوردهاي تحقيق جديد جي.اف.ك كه حاصل ۲۴.۰۰۰ مصاحبه است، نشان مي دهد كه در جامعه بزرگسالان آمريكايي، ۴۹ درصد شركت كنندگان در اين تحقيق اذعان داشتند كه‌ روند تماشاي گروهي (جمعي) برنامه هاي تلويزيوني و محتواي صوتي و تصويري آنها در سه سال اخير رشد داشته است.

بايد در نظر داشته باشيم كه زماني‌كه جامعه شركت كنندگان دراين تحقيق از تماشاي گروهي (جمعي) صحبت مي‌كنند، به صراحت و شفافيت آنها ميان پلتفرم‌هاي تماشاي محتواي آنلاين و آفلاين (۵۲ درصد از مشاركت كنندگان تحقيق)نظير آمازون پرايم، نتفليكس‌ و هوآلو و تماشاي شبكه هاي تلويزيون سنتي (۴۸ درصد از مشاركت كنندگان تحقيق) چه تلويزيون كابلي و چهسرويس هاي ماهواره اي تمايز قائل هستند.

نسل جوان‌تر بزرگسالان يعني افراد با گروه سني ۱۸ تا ۳۴ سال، در حوزه رفتار رسانه اي خود رفتاري در حد تعجب آور دارند؛ آنها بيشتر تمايل دارند تا زماني را كه به تماشاي گروهي برنامه هاي تصويري اختصاص مي دهند از پلتفرم هاي تماشاي محتواي آنلاين و آفلاين استفاده كنند. بطور مشخص ۷۲% از اين گروه بزرگسالان در زماني كه به صورت گروهي به تماشاي برنامه هاي تصويري و صوتي مي‌نشينند، از پلتفرم‌هاي تماشاي محتواي آنلاين بهره مي‌برند، گرچه در سوي ديگر ۲۸ % ترجيح مي‌دهند كه انتخاب آنها براي يك برنامه تماشاي جمعي، تلويزيون سنتي باشد.

حال بايد ببينيم جامعه آماري ما با چه كسي برنامه هاي تصويري را تماشا مي كنند؟

مي‌توان اينگونه ابراز كرد كه نزديك ۶۰ درصد آنها (۵۸ درصد)، با افرادي كه برايشان مهم هستند اما عضوي از خانواده آنها نيستند، بصورت گروهي اوقات تماشاي برنامه ها را سپري مي‌كنند. نوزدهدرصد از تماشاي گروهي برنامه‌ها با همراهي كودكان، ۱۶ درصد با مشاركت ساير اعضاي بزرگسال خانواده و ۹ درصد هم با حضور دوستان اتفاق مي‌افتد.

زماني‌كه صفحه گوشي هوشمند شما يا كامپيوتر شخصي شما، اطلاعات شخصي يا خانوادگي را نشان نمي‌دهد، لزوما علاقه اي براي تماشاي برنامه از طريق پلتفرم با افرادي كه در دامنه ارتباطي خانوادگي يا دوستانه هستند بيان نشده است، ۹۳ درصد از افراد مشاركت كننده در اين شرايط انتخاب خود را تماشاي برنامه از طريق تلويزيون عنوان كرده‌اند.

نكته بسيار مهم ديگري كه از اين مطالعه به دست آمده است، ارتباط مستقيم برنامه انتخابي براي تماشاي گروهي با فردي/افرادي كه با آنها مي‌خواهند به تماشاي برنامه بنشينند، است؛ همانطور كه در جدول ذيل مشاهده مي‌كنيد؛ فيلم ديدن در صدر انتخاب‌ها براي زماني‌ست كه جامعه آماري ما با افراد خاص و مهم، دوستان و بزرگسالان خانواده خود به تماشاي گروهي تلويزيون يا محتواي آنلاين مي‌نشينند.